Konya’nın Unutulmaz Eğlence Geleneği: Oturak Âlemleri

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

KONYA OTURAK ALEMLERİ

Konya Oturak Âlemleri, çok duyulan, farklı farklı anlatımları yapılan, renkli ve incelikleri olan, bir folklorik müzik, içki ve işret meclisi ve dolayısıyla Anadolu ve Konya’ya özgü bir kültürdür.

Folklor araştırmacısı ve Türkiye’nin en meşhur folklor külliyatı olan 1949’dan 1980’e kadar 31 yıl boyunca 366 sayı ve 19 cilt 8905 sayfa olarak yayınlanan Türk Folklor Araştırma Dergisi sahip ve yayıncısı İhsan Hinçer, 1945 yılında yazdığı bir makalede şu şekilde tavsif ediyor oturak âlemini:

“Oturak aleminde adap ve erkân, en ileri bir zihniyeti temsil eder. 20. Yy insanlarının cemiyet hayatı bu tezahürlere en çok yer veren bir cemiyettir. Oturak âlemine esas olan ruh, raks, müzik ve arkadaşlık esaslarına dayanır. Bu vasıflar bugünkü medeni insanların aradığı şeyler değil midir? İşte Türkler de asırlarca evvel batı dünyası ve bugünkü cemiyet gibi, bedii rakslar seyretmek, müzik ve şarkılar dinlemek arzusu ile bu toplantılarda eğlenmişler, içmişler, şarkı söyleyip söyleterek oynayıp oynatarak ruhi ihtiyaçlarını tatmine çalışmışlardır.”

Konya’nın Oturak Adı ile Özdeşleşmesi

Aslında oturak Anadolu’nun her yöresinde vardır. İsmi değişmiştir, belki biraz şekli değişmiştir veya okunan türküler farklıdır. Ama nedense bu şehir muhiti musiki meclisleri oturak adıyla Konya ile Konyalı ile özdeşleştirilmiştir. Anadolu’nun birçok yöresinde yaren geceleri, sıra geceleri, zevk ve bunlar gibi adlandırılan bu eğlenceler Konya’da oturak adını almıştır. Diğer yörelerden farklı olarak, toplanma biçimi, yapılış şekli veya mutfağı elbette ki farklı olacaktır. Çünkü insanların sosyal ve kültürel farklılıkları yanı sıra iklim şartları da en büyük etkendir.

Oturakların Konya’daki Özellikleri

Konya oturakları günlerce sürebilmektedir. Yerel tabirle uzun oturulmaktadır. Toplu iletişim araçlarının olmadığı günlerde, insanların sosyal hayatlarının sınırlı olması ve belki de vaktin bolluğu nedeni ile gerek düğünlerin ve gerekse toplumun her kesiminden insanların, özellikle orta yaş insanlarının büyük rağbet ettiği oturaklarda âdeta zaman mevhumu unutulmakta coşkun Konya türkülerinin kıvrak nağmeleri ile insanlar günlerce oturmaktadırlar. Konya oturaklarının en belirgin özelliklerinden, erkeklerin oynamaması, ağır, sakin oturmaları da oturak isminin yerleşmesine neden olmuştur denilebilir. Oturaktaki insanlar bu âlemin kuralları gereği ağırbaşlı olmak zorundadırlar.

Konya Oturaklarının Kuralları ve Sosyal Yapısı

Konya oturaklarında özellikle şehir oturmalarında bir taşkınlığa rastlanmaz. Şayet içkiyi kaldıramayan veya bu oturuma gerekli uyumu gösteremeyen birisi olursa kırmadan ikaz edilir ve kibarca uzaklaştırılır, bir daha da dâhil edilmez. Bu oturaklar genellikle on kişiden fazla kişi olmayacak şekilde tertip edilir.

Şehir Merkezindeki ve Köylerdeki Oturaklar Arasındaki Farklar

Konya şehir merkezindeki oturaklar ile köylerde yapılan oturaklar arasında büyük farklılıklar görülmektedir. Bunda en büyük etken, şehir muhiti ile köy muhiti arasındaki sosyal ve kültürel farklılıklardır. Sazlı, sözlü her toplantının veya oyuncu kadınların oynadığı her toplantının, Konya Oturağı olmadığının altını çizmek gerekir. Özellikle günümüzdeki içkili, kadınlı âlemlere oturak demek yanlışların en büyüğü olur.

Oturak Âlemlerinin Gerçek Anlamı

Ben burada, Konya Oturaklarının ne olduğunu çok uzun anlatmayacağım zira Konya Oturaklarının kendine özgü çok özel adabı, kuralları, çok eski tarihçesi, oturaklarda çalınan müziğin ve müzik enstrümanlarının vasıfları, her türkünün bir çalınma sırası, her türkünün kendine özgü bir hikâyesi, aynı parçanın birden fazla çalınmaması, hangi parça ve türkü ile başlanıp, hangi türkü ile ara verileceği, içilen içkinin, içki ikram şeklinin, oturak sofrası ve mutfağının öyle özellikleri vardır ki böyle bir amacını çok aşar.

Konya Oturaklarının Derinlemesine Anlatımı: M. Tahir Sakman’ın Kitabı

Yazılmamış bir detay, bütünü etkiler ve eksik bırakır. Bu nedenle ben bu kadarla iktifa edip bu konuda hacim olarak 175 sayfa gibi mütevazı büyüklükteki bir kitaba en salahiyettar ağızlardan derlenen, bu âlemlerin son temsilcisi bir babanın hatıralarından, anlattıklarından ve o baba ile beraber yaşamış ve görmüş bir evladın yetkin kaleminden aktarılmış Dünden Bugüne Konya Oturakları kitabının müellifi, çok yakın baba dostum, değerli araştırmacı yazar M. Tahir Sakman’dan ve kitabından bahsederek son vereceğim.

M.Tahir Sakman ve Konya Oturaklarının Anlatımı

M.Tahir Sakman’ın babası Mazhar Sakman amca, benim rahmetli babamın yakın dostu idi. Babam 1332 (1916), Mazhar Amca ise 1326 (1910) doğumlu idi ama beraber büyümüşler, okumuşlar. Ben de M. Tahir Sakman’dan aynı yaş farkı ile büyüğüm. Tahir Sakman’ın ağabeyi de Türkiye’nin ünlü müzisyenlerinden, icracı ve aynı zamanda söz yazarı, bestekâr Vedat Sakman’dır.

Mazhar Sakman’ı, Konya’nın çok renkli siması Saatçi Mazhar Usta’yı ben bu kitapta ayrıca anlattım zaten. Kendisi Askeri Bando Okulu’nda okumuş ve güzel nota bilgisi vardı ve onun en büyük iftiharlarından biri de bu idi. Kendisinin pek çok enstrüman çalma yetisi vardı ama o, bu alemin kralı olan sazı yani 12 telli divan sazı ustası idi. Divan sazının sesi orkestra gibi çıkar ustasının elinden.

Babam hem en iyi dostu hem de avukatı idi. İkisinin çok hatıraları vardır. Babamın vefatından sonra da ben hukuki danışmanlığını yaptım Mazhar Amca’nın. Bu vesilelerle çok meclisinde bulundum ve bir köşede oturup hem dinledim hem izledim.

Diğer Kaynaklar: Dr. Mehdi Halıcı’nın Kitabı

Değerli araştırmacı ve şair, yazar dostum M. Tahir Sakman, adından bahsettiğim ve aşağıda 2001 tarihli birinci baskısının kapak fotoğrafını koyduğum kitabında bölüm bölüm her yönüyle anlatmış Konya Oturak Âlemlerini. Babasının anlattıkları yanında bu âlemlere aşina kaynak kişilerle de görüşmüş; bana göre A’dan Z’ye her şey var hem de fotoğraflı. Bu konuda daha fazla bilgi edinmek isteyen bu kitabı mutlaka edinmeli. Kaynak kitaptır. Bu konu ile yine yakından ilgili Dr. Mehdi Halıcı’nın da yine bir araştırma kaynak kitabı var ki onun da 1985 tarihli ilk baskısının kapak fotoğrafını koyuyorum, bu muhteşem bilgiler sunan kitabın adı da Konya Sazı ve Türküleri.

Kitabın yazarı Av. Dr. Mehdi Halıcı’yı da müstakil bir yazı olarak ele aldım bu kitabımda. Fevkalade bir araştırmacı, yazar, şair ve hikâye yazarı filozof bir ağabeyimdi.

Her iki kitabın da bu konu ile sosyolojik ve kültürel bakımdan ilgilenenlerce mutlaka beraber okunması gerekli.

Konya Oturaklarına Dair Edebiyat Eserleri

Şimdi gelelim yine bu konuda yazılmış ve yine çok usta ellerden çıkmış iki hikâye kitabına. Bunlardan birisi, İlhan F. Demir müstear adıyla Orhan Kemal’in yazdığı Konya Oturak Alemleri kitabıdır ki, İstanbul 1959 ilk baskısı kapak fotoğrafı eklidir. Bu bir hikâyedir ve kapak fotoğrafı da çok renkli ve güzeldir. Enteresan olan şudur ki, yazarın gerçek adı Orhan Kemal de değildir. Mehmet Raşit Öğütçü’dür.

Gramofon Avrat: Sabahattin Ali’nin Eserine Dair

Konya Oturak Âlemi konulu ikinci kitap ise, büyük hikâye yazarı Sabahattin Ali’nin Konya cezaevinde yattığı süre içinde yazdığı söylenen ve 1986 yılında filmi de çekilen Gramofon Avrat hikâyesidir.

Bu hikâyenin gerçek bir öyküye dayandığı söylenir. Hatta Konya’da tanınan bir kişinin o hikâyedeki Gramofon Avrat olduğu da söylenilir. Ben de o kişiyi tanırım ama o hikâyedeki kişinin bahsedilen kişi olabileceğine ihtimal vermem. O kişi, oturak âlemlerinde bulunmuş bir kadın olabilir ama Gramofon Avrat olmak çok farklıdır. Gramofon Avrat kısa bir hikâyedir lakin anlatılan olay çok dramatiktir.

Hikâyede, hikâye yapısına uygun kurgular da olsa bence Konya Oturak Âlemlerini ana kurgusuyla fevkalade aktaran bir hikâyedir.

Filminin senaryosu ve yönetmenliği Yusuf Kurçenli’ye ait olan film 1986 yılında Konya’da muhtelif mekânlarda çekilmiştir. Başrollerini Türkan Şoray ile Hakan Balamir canlandırmışlardır. Seyredildiği takdirde yukarıda yazdığım kitaplar ile beraber bu konu hakkında yeterli bilgi verecektir. Film, Konya’da Av. Mehmet Ali Apalı’nın Meram’daki evinde, Konya Gazi Lisesi’nde, Yıldız Köşkü müştemilatında ve Sille’deki Aya Eleni Kilisesi’nde çekilmişti.

*AHMET ERGUN (23 Haziran 2024)

*Yazı Ahmet Ergun’un Sosyal Medya Günlükleri kitabından alınmıştır. Bu yazının tüm telif hakları AHB Medya’ya aittir.